Het verhaal achter de Twentse sterrenhemel
Dit verhaal gaat over onze Melkweg, vallende sterren en ons ‘noaber’ zonnestelsel Praxi Centauri. Allemaal te zien vanaf één van de donkerste plekken van Twente: Sterrenwacht Cosmos in Lattrop. Achter de Twentse sterrenhemel gaat een fascinerend verhaal schuil. Arnold Tukkers, educatief medewerker bij Sterrenwacht Cosmos in Lattrop weet hier alles over te vertellen.
“Deze periode van het jaar, najaar en winter, is de beste tijd om sterren te kijken. De sterrenhemel is een stuk helderder en mooier dan in de zomer,” vertelt Arnold. Arnold werkt al 32 jaar bij Sterrenwacht Cosmos en is de persoon bij uitstek om de mooiste verhalen te vertellen over wat je allemaal kunt zien aan de sterrenhemel. “Van jongs af aan heb ik al een fascinatie voor sterren. Ik woon in Denekamp in mijn ouderlijk huis. Mijn vader keek vroeger ook altijd naar de sterren als het helder was en dan zei hij ‘Kiek, daar geet er weer één, een satelliet’. Dat vergeet ik nooit meer. Nog altijd ga ik bij een heldere nacht een paar keer naar buiten om te kijken. De schoonheid die ik dan zie, ontroert mij gewoon.”
Heel donker
Sterrenwacht Cosmos staat op de donkerste plek in Twente. En dat is niet voor niets, want hoe donkerder het is, hoe beter je de sterren kunt zien. “Dat is wel een punt, want helaas is er heel veel lichtvervuiling in de vorm van overbodig licht. Wetenschappers hebben voorspeld dat als we niets aan de lichtvervuiling doen, we over 50 jaar in Nederland en grote delen van Duitsland geen sterren meer kunnen zien. Ik doe al heel lang aan sterrenkunde en ik zie het zelf ook. Als kleine jongen, in 1974, kon ik nog de hele Melkweg zien. Nu is daar in Nederland nog maar een klein deel van te zien, moet je wel goed kijken en weten wat je moet zien. Zo snel gaat het.”
Uit het oude Mesopotamië
Arnold hoopt met zijn verhaal over de sterren mensen enthousiast én bewust te maken hoe mooi en vooral ook hoe bijzonder de sterrenhemel boven ons is. En dat begint in het planetarium van de sterrenwacht. Een intieme koepelvormige ruimte waar je de sterrenhemel ziet zoals die op een bepaalde dag en tijd eruit ziet, waar ter wereld je ook bent. En dat is fascinerend. Je ziet de zon achter de horizon zakken en langzaam zie je de hele sterrenhemel boven je oplichten. Vergeet ellenlange verhalen en saaie feiten. Arnold houdt van verhalen vertellen, het liefst interactief. En zo ontdek je niet alleen de dierenriemtekens, maar ook het zonnestelsel met de zon, de aarde en planeten als Jupiter en Saturnus. “Wist je dat de sterrenkunde bij de oude Arabieren begonnen is, in het oude Mesopotamië?”, vraagt Arnold. “In Babylon werden sterren en planeten bestudeerd om voortekenen van de goden te interpreteren, maar het waren de oude Grieken die er dierennamen aan koppelden zoals wij die vandaag de dag nog kennen. Zoals de Leeuw, Ram en Stier.”
Melkweg: 2 miljoen lichtjaren
Arnold tovert al snel de volgende afbeelding tevoorschijn, en wel van onze Melkweg. “Schrik niet, onze Melkweg bestaat uit 300 miljard sterren. Eén daarvan is onze zon, dat is de ster die het dichtste bij ons staat. Het verschil tussen planeten en sterren is dat planeten om sterren draaien en niet andersom. Onze aarde zit daar ergens op twee derde van de Melkweg.” Net als in ons leven op aarde hebben we als sterrenstelsel ook een noaber, een ander sterrenstelsel. Deze staat maar liefst 2 miljoen lichtjaren van ons vandaan. Ter vergelijking, de maan staat in termen van lichtjaren 1,3 seconde bij ons vandaan, de zon 7,5 minuut. “Sterren kijken betekent altijd dat je terug kijkt in de tijd. Het licht van zon is 7,5 minuut onderweg voordat wij het zien. Het is dus ook 7,5 minuut oud. Dit soort afstanden en grootheden maakt de sterrenkunde bijzonder.”
Poollicht en vallende sterren
Twee andere fascinerende verschijnselen zijn het poollicht en vallende sterren. “Het poollicht is een apart geval. Wil je dat zien, dan moet je nachten wakker blijven. Ook in Nederland is af en toe met het blote oog het poollicht te zien. Vallende sterren zijn er daarentegen altijd. Alleen de meesten zijn zo zwak dat je ze niet ziet met het blote oog. De mooiste vallende sterren heb ik in 1998 in de Chinese Gobi woestijn gezien. Daar waren er meer dan 7000 vallende sterren waarvan 114 helderder dan de maan. Tip: Zaterdag 14 december kun je weer vallende sterren in Twente zien en wel de Geminiden, één van de spectaculairste meteorenzwermen van het jaar. Een bijzonder schouwspel!”