Historische ‘Spaghettirellen’ in nieuwe film Tegendraads

Met zijn nieuwste film Tegendraads duikt regisseur Ben Sombogaart (o.a. bekend van De Tweeling en Bride Flight) in een bijzondere periode uit de Twentse geschiedenis. Het verhaal, dat zich afspeelt in het begin van de jaren ‘60, neemt de kijker mee naar de roerige tijd van de zogenaamde ‘Spaghettirellen’.

We spraken met de gerenommeerde regisseur over zijn inspiratie, de uitdagingen tijdens het maken van de film en zijn liefde voor historische verhalen. “De acteurs hebben hard gewerkt om het dialect onder de knie te krijgen.” “Op het moment dat ik aan deze film begon, merkte ik dat bijna niemand buiten Twente van de ‘Spaghettirellen’ had gehoord,” vertelt Sombogaart. “Mijn schoondochter, die uit Hengelo komt, kende het wel, maar verder was het voor veel mensen een onbekend verhaal. Dat vond ik fascinerend, vooral omdat er ontzettend veel informatie over te vinden is.” Tijdens de opnames ontving hij een overweldigende hoeveel­heid enthousiasme en input van de Twentenaren. “Ik heb ook gesprekken gevoerd met de gastarbeiders die destijds in Twente neerdaalden, daar zijn getrouwd en er nu nog steeds wonen. Dichterbij kun je niet komen.”

Spanning tussen Twentenaren en nieuwkomers
In Tegendraads wordt het slaperige Oldenzaal van 1961 opgeschud door de komst van een grote groep Italiaanse werknemers die zijn opgeroepen om de snel groeiende textielindustrie van extra handen te voorzien. De Italianen werken hard, klagen niet en stelen de harten van de Twentse meisjes. Ondertussen is de jonge arbeidster Johanna op zoek naar vrijheid en probeert ze tegen de maatschappelijke verhoudingen in hogerop te komen. De groeiende spanningen tussen de Twentenaren en de nieuwkomers leiden uiteindelijk tot de historische ‘Spaghettirellen’. Samen met haar nieuwe geliefde Francesco bevindt Johanna zich in het oog van de storm.

Overwinnen van vooroordelen
Oorspronkelijk komt het idee van de film van Jacqueline Epskamp, vertelt Sombogaart. Epskamp werkte al aan een televisieserie over de ‘Spaghettirellen’, maar toen die plannen niet doorgingen, besloot Omroep MAX het verhaal via hem naar het witte doek te brengen. Het levensechte script sprak de regisseur meteen aan. “Dat had vooral te maken met de films die ik in het verleden al had gemaakt,” vertelt hij, “zoals De Tweeling en Bride Flight. Het zijn verhalen die gaan over vrouwen die hun best moeten doen om gezien en gehoord te worden. Het gaat over emancipatie, loskomen van een bepaald milieu en het overwinnen van vooroordelen. Daarnaast vind ik ook het verhaal over de gastarbeiders heel interessant. Hoe zij aangekeken en behandeld werden en moesten vechten voor hun plek.”

Pathmos in Enschede
Dat Tegendraads actueler is dan ooit, beaamt Sombogaart. “Het is helaas van alle tijden dat vreemdelingen die een gemeenschap binnenkomen met argwaan worden bekeken en ontzettend hun best moeten doen om geaccepteerd te worden. Nog een reden om een historische gebeurtenis als de Spaghettirellen te verfilmen.”
Voor de film gebruikte de regisseur onder andere het Pathmos in Enschede als decor – een arbeiderswijk met veel geschiedenis en waar de sfeer van de jaren ‘60 nog voelbaar is. Bij het Pathmos werden enkele cruciale scènes gefilmd, waaronder de nachtelijke rellen. Sombogaart: “We hebben meerdere plekken in Nederland bekeken. Op een dag reden we rond in Enschede en ineens kwamen we langs het desbetref­fen­de plein. Ik wist direct: dit is fantastisch. Het is het centrum van het verhaal geworden, de plek waar de snackbar en de discotheek zitten gesitueerd en waar de rellen plaats­vonden.” Waar het soms spannend kan zijn om in een bestaande woonwijk een film op te nemen, ging dat tijdens Tegendraads verrassend soepel. “Tijdens de nachtelijke opnames zaten de bewoners op stoeltjes toe te kijken hoe wij aan het filmen waren,” herinnert Sombogaart zich. “We hadden voor die relscene veel figuranten nodig die moesten meelopen- en vechten. Die waren niet moeilijk om te vinden, iedereen wilde meedoen.”

Authenticiteit behouden
Voor de regisseur was het vooral belangrijk dat de film authentiek aanvoelde, zonder te verzanden in folklore of historische clichés. “Het verhaal moest gaan over echte mensen en het moest geloofwaardig blijven. We hebben lang gezocht naar een manier van filmen waarbij je heel dicht op de hoofdpersonages kan komen, zodat de kijker zich met hen kan identificeren. Het zoeken naar deze vorm heeft veel tijd gekost. Ook wilden we vermijden dat het een stoffig verhaal uit de jaren vijftig zou worden. Volgens mij is dat goed gelukt.”

Het kiezen van het juiste hoofd­personage speelt daarin een cruciale rol. Sombogaart benadrukt dat hij graag een film wilde maken met acteurs met een minder bekend gezicht. “Zo behoud het verhaal zijn authenticiteit,” legt hij uit. De rol van hoofdpersoon Johanna ging uiteindelijk naar actrice Emma Joosten. “Emma straalt dus dat authentieke uit. Ze heeft diepte en kracht, maar ook iets ingetogens. Dat past perfect bij Johanna.”

Twentse West Side Story
Om de Twentse roots van het verhaal te benadrukken, moesten de acteurs een Twents accent aanleren. “Dat kostte wel wat moeite,” lacht Sombogaart. “We wilden de film niet helemaal in dialect opnemen, omdat de afstand tussen Twente en de rest van Nederland dan te groot wordt, maar kijkers moeten wel voelen dat het zich in Twente afspeelt. Om die reden kregen de acteurs les van een hele goede dialoogcoach.”

Hij is benieuwd hoe Tegendraads wordt ontvangen en kijkt met extra interesse naar de belangstelling in deze regio.
“Je zou de film een Twentse West Side Story kunnen noemen. De thema’s zijn tijdloos en herkenbaar: liefde, vrijheid, culturele verschillen en vechten voor acceptatie. Dat maakt het toegankelijk voor een breed publiek. De ‘Spaghetti­rellen’ waren onderdeel van de textielindustrie, een hele bijzondere periode voor Twente. Met Tegendraads hebben we geprobeerd deze weer tot leven te brengen.”